Een verhaal door mijn dochter als opdracht voor school geschreven. Actueel omdat op 15 juni wordt besloten of onderstaande streken op de UNESCO Werelderfgoedlijst komen. Leuk om te lezen.
Langhe, Roero en Monferrato en de
UNESCO Werelderfgoedlijst
Inleiding
In
Italië groeien sinds de Romeinse tijd al druiven voor de productie van wijn. De
wijngaarden, het verbouwen van diverse soorten wijndruiven en het maakproces
van wijn, houden de mens daardoor al heel lang verbonden met de grond. Doordat
veel grond niet vruchtbaar genoeg was voor andere vormen van landbouw en/of te steil
was en/of een te klein oppervlak had, was de teelt van wijndruiven een
uitkomst. Deze teelt werd niet alleen belangrijk voor het uiterlijk van de
landbouwgronden, maar trok ook langzamerhand mensen aan.
De
streken Langhe, Roero en Monferrato in de Italiaanse regio Piemonte zijn zo’n
gebied. De druiventeelt voor de productie van wijn bepaalt al meer dan 200 jaar
het landschap. Geschriften, die teruggaan tot de middeleeuwen vertellen dat
Benedictijner monniken er al de nebbiolo druif plantten. Tegenwoordig wordt van
deze druif in het Barolo-territorium de alom bekende Barolo-wijn gemaakt. Ook
andere druiven als barbera, moscato, arneis, dolcetto, freisa en brachetto
worden hier verbouwd.
Het huidige
landschap van Langhe, Roero en Monferrato is circa 10.000 hectare groot en vormt
een indrukwekkend vergezicht. Het bestaat uit achter elkaar liggende en in
elkaar overlopende golven van heuvels van zandsteen (die in het Tertiaire
tijdperk zijn gevormd). Een groot deel van het gebied wordt gedomineerd door
druivenranken. Lange rijen die zodanig om de heuvels heen gemodelleerd zijn, zodat
de druiven een optimale hoeveelheid zon krijgen.
 |
| Wijnlandschap bij Perno (Barolo-gebied). |
Niet alleen
de vorm van de heuvels en de plaatsing van de druivenranken zijn typisch van
deze streek, ook de daartussen of –boven geplaatste boerderijen, de in de
heuvels gebouwde wijnkelders en de kastelen en kleine dorpjes op toppen van
heuvels of langs de rand van een bergkam, zijn kenmerkend voor deze streken.
Alles in dit gebied is ontstaan uit een combinatie van klimaat, ervaring met cultivatie-
en ent-technieken en de beschikbare druivensoorten.
In 2006 heeft
de regio Piemonte de eerste aanvraag ingediend om het landschap te plaatsing op
de UNESCO Wereld Erfgoed Lijst. De aanvraag werd in 2011 op verzoek van de
UNESCO aangepast tot alleen het wijngebied van Langhe, Roero en Monferrato. Januari
2013 werd deze aanvraag gepresenteerd. Komende juni neemt de UNESCO een
besluit.
Ik vind dat
de autoriteiten van UNESCO in juni 2014 moeten besluiten het wijnlandschap van
Langhe, Roero en Monferrato op de UNESCO Werelderfgoedlijst te plaatsen. Ik ben
tot deze stelling gekomen na bestudering van de beschikbare informatie en omdat
ik dit gebied goed ken. Door plaatsing op deze lijst blijft deze geschiedenis
in tact en verdwijnt zij niet door toedoen van moderne ontwikkelingen.
Langhe, Roero en
Monferrato en de UNESCO-criteria
Het
Werelderfgoedverdrag bestaat al sinds 1972 en is bedoeld om cultureel en
natuurlijk erfgoed dat van unieke en universele waarde is voor de mensheid
beter te kunnen bewaren voor toekomstige generaties. Van de verdragen van
UNESCO is dit verdrag is het meest bekend en inmiddels door 190 lidstaten
ondertekend. Door ondertekening hebben deze landen met elkaar afgesproken dat
zij zich zullen inzetten voor identificatie, bescherming, behoud, het
toegankelijk maken en het overdragen aan komende generaties van cultureel
erfgoed binnen hun landgrenzen. De registratie van cultureel landschap door
UNESCO is pas sinds 1992 een feit.
De Langhe,
Roero en Monferrato zijn voorbeelden van een cultureel landschap. De mens heeft er door de eeuwen heen de natuur
ontwikkeld tot wat het nu is. Het is daarmee een ‘illustratie van de evolutie
van onze maatschappij: plek van vestiging door de tijd heen, met fysieke
inspanning en gebruik makend van de mogelijkheden van de natuur, economie en
culturele factoren’ (definitie van Unesco[1]).
De UNESCO
onderscheidt voor haar Wereld Erfgoedlijst drie categorieën cultureel landschap [2]:
|
Categorie
|
cultureel landschap
|
|
i
|
Het
makkelijkste te identificeren door de mens ontworpen en gemaakte landschap.
Hieronder vallen tuinen en landschapsparken, die om een esthetische reden
zijn gemaakt. Vaak maar niet altijd is de reden hiervoor geassocieerd met religie
of andere monumentale gebouwen en verzamelingen van gebouwen.
|
|
ii
|
De tweede
categorie is het organisch ontwikkelde landschap. Dit type is ontstaan door
sociale, economische, administratieve en/of religieuze noodzaak en heeft zijn
huidige vorm gekregen door het samengaan met en reageren op de natuurlijke
omgeving. Zulke landschappen reflecteren dit evolutieproces in hun vorm en
hun eigenschappen. Hierin zijn twee subcategorieën te onderscheiden:
-
Een
fossiel landschap is een landschap waarin een evolutionair proces enige tijd
geleden tot een einde is gekomen, abrupt of geleidelijk. De belangrijkste
onderscheidende kenmerken zijn echter nog steeds tastbaar zichtbaar.
-
Een
aaneengesloten landschap met een actieve sociale rol in de hedendaagse
maatschappij gepaard gaande met de traditionele manier van leven en gericht
op een verdere ontwikkeling. Daarnaast toont het een tastbaar bewijs van een
ontwikkeling door de tijd heen.
|
|
iii
|
De laatste
categorie hangt samen met het geassocieerde culturele landschap. Het opnemen
van een dergelijk landschap op de lijst is eerder te verdedigen door de
waarde van een machtige religie, artistieke of culturele associatie van het
natuurlijke element dan door de aanwezigheid van tastbare cultuur.
|
 |
| Hazelnoten, nebbiolo druiven en kasteel van Serralunga d'Alba |
De streken
Langhe, Roero en Monferrato voldoen aan de door UNESCO opgestelde criteria voor
opname op de Werelderfgoedlijst. In het bijzonder aan de criteria van de
categorie cultureel landschap ii - het organisch ontwikkelde landschap’:
- * De wijnbouw
heeft zich in Langhe, Roero en Monferrato door de tijd heen ontwikkeld:
De Romeinen plantten in de Langhe, Roero en Monferrato al druivenstokken. Archeologisch onderzoek (recent nog in Costigliole Saluzzo) toont dit aan[3]. Italië was ten tijde van het Romeinse rijk een belangrijke exporteur van wijn.
In de middeleeuwen vestigden Benedictijner monniken zich hier en bouwden er kerken, abdijen en kloosters, plantten druivenstokken en produceerden er wijn. Het gebied, in het bijzonder de Monferrato, ligt aan de Via Francigena, de oude pelgrimsroute die van Canterbury in Engeland naar Rome loopt.
De Romeinen plantten in de Langhe, Roero en Monferrato al druivenstokken. Archeologisch onderzoek (recent nog in Costigliole Saluzzo) toont dit aan[3]. Italië was ten tijde van het Romeinse rijk een belangrijke exporteur van wijn.
In de middeleeuwen vestigden Benedictijner monniken zich hier en bouwden er kerken, abdijen en kloosters, plantten druivenstokken en produceerden er wijn. Het gebied, in het bijzonder de Monferrato, ligt aan de Via Francigena, de oude pelgrimsroute die van Canterbury in Engeland naar Rome loopt.
De
basis voor de huidige wijnproductie werd meer dan tweehonderd jaar geleden
gelegd. De kennis op basis van wetenschappelijk onderzoek (Pasteur) nam toe. Er
kwamen nieuwe teeltmethoden (bestrijding van druivenluis) en
wijnproductietechnieken.
- * In Langhe,
Roero en Monferrato worden nog steeds wijnen geproduceerd van zeer oude
druivensoorten. Wijn van de druif Arneis was al in de 14de eeuw zeer
geliefd bij de bewoners van de provincie Asti (deels Langhe en Monferrato).
Over de druif Dolcetto is documentatie uit de 15de eeuw bekend. De
Freisa wordt al rond 1500 beschreven. Over de Grignolino wordt al sinds de 13de
eeuw gesproken. Tweede helft 12de eeuw werd al een Moscato bianco
geteeld. Over de Nebbiolo bestaan documenten uit de 13de eeuw [4].
- * Langhe,
Roero en Monferrato zijn altijd al een gebied van handel geweest. Er waren geen
grote steden, maar wel middeleeuwse kastelen, dorpjes, heuvels en platteland.
Er waren heren, die luxe wilden en dus kwaliteit van wijn, en er waren de
handelsroutes. Deze combinatie hielp de ontwikkeling van wijnbouw. Barolo wijn
kon al in de 17de eeuw groots worden dankzij het hof in Turijn.
- * Het gebied
heeft een karakteristieke geomorfologie[5] en een
uniek klimaat (hete zomers, koude winters, mist in de herfst). De vorm van het
grondgebied wordt optimaal benut voor de teelt van druiven. Dit zie je door de
wijze waarop de wijnstokken tegen de heuvelwanden en rondom de heuvels staan aangelegd.
Het gebied laat een gecombineerde actie zien tussen mens en natuur.
De wijnboeren concurreren al heel lang met elkaar op kwaliteit (en dus niet op prijs). Dit samen met de enorme dichtheid aan wijnbouw (meer dan 40% en soms meer dan 70% van het oppervlak) maakte de ontwikkeling naar een hoge kwaliteit (eerst DOC, later ook DOCG[6]) mogelijk.
De wijnboeren concurreren al heel lang met elkaar op kwaliteit (en dus niet op prijs). Dit samen met de enorme dichtheid aan wijnbouw (meer dan 40% en soms meer dan 70% van het oppervlak) maakte de ontwikkeling naar een hoge kwaliteit (eerst DOC, later ook DOCG[6]) mogelijk.
- * De dorpjes,
wijnboerderijen en kastelen maken nog steeds een onlosmakelijk onderdeel uit
van de wijnteelt. Bewoond door de wijnboeren, als opslag voor de druiven en de
wijn, de productie van de wijn, plek voor het vieren van de oogst en het in ere
houden van vele oude gebruiken. Daarnaast is dit gebied een inspiratiebron
geweest voor grote Italiaanse schrijvers als Cesare Pavese en Beppe Fenoglio.
Kort
samengevat, Langhe, Roero en Monferrato voldoen aan de UNESCO-criteria omdat
het een bijzonder voorbeeld is van een technologische samenstelling van een
landschap met significante stappen in de menselijke geschiedenis. Het kan
voortbestaan dankzij ecologische en biologische processen. Een landschap met
traditionele bewoning en landgebruik, kwetsbaar voor moderne ontwikkelingen.
Daarbij is het een landschap met een exceptionele natuurlijke schoonheid.
UNESCO stelt
ook dat een landschap uniek moet zijn. De vraag is wat uniek is? In het
woordenboek staat uniek omschreven als: er bestaat maar één exemplaar van. Aan
dit criterium voldoen volgens mij alle hieronder genoemde onderdelen van de
aanvraag:
- - La
Langa del Barolo:
de wijn en het landschap tref je nergens anders.
- - Il
Castello di Grinzane Cavour:
woonhuis van de eerste minister van een verenigd Italië. Op deze plek deed hij
de eerste enologische experimenten ter verbetering van de
wijnproductietechnieken van de rode wijnen. Het kasteel is tegenwoordig onder
andere een museum over de geschiedenis van de regionale wijnteelt en
referentiepunt van de Langarole wijnen.
- - Le
Colline del Barbaresco: de
wijngaarden van de tweede grote wijn, Barbaresco, middeleeuwse wijndorpjes en
de over de Tanaro rivier uitkijkende toren van het dorp Barbaresco.
- - Nizza
Monferrato en il Barbera: bijzonder
vanwege de productieketen gelieerd aan het coöperatieve systeem en de
coöperatieve wijnkelder van Vinchio en Vaglio Serra, mede verantwoordelijk voor
het perfectioneren van de wijnmaking van Barbera wijn.
- - Canelli
en l’Asti Spumante: In de 19de
eeuw werd hier het procedé ontwikkeld van de ‘sparkling wine’. Canelli heef enorme ondergrondse
‘kathedralen’, voor het opslaan van de flessen wijn. Het middeleeuwse dorpje
Calosso staat bekend om de vele ‘crutin’ (= kleine kelder), een typisch inheemse
bouwstijl voor het opslaan van wijnflessen. Het zijn in het tufsteen gehouwen
kleine keldernissen.
- - Il
Monferrato degli Infernot:
Infernot zijn ondergrondse kamers gegraven in de typische grondsoort van hier,
‘Cantoni’ steen genoemd. Deze kamers werden gebruikt voor het opslaan van de
flessen Barbera wijn. In het gekozen gebied bevinden zich de meeste ‘Infernot’.
Vergelijkbare
andere culturele landschappen
Andere door
de UNESCO op de Wereld erfgoed lijst geplaatste vergelijkbare culturele
landschappen zijn:
- - Het
wijnlandschap Tokaj in Hongarije:
een op één product gerichte cultuur met nog traditionele landbouwtechnieken als
prioriteit, bijzondere wijnkelders, één soort wijn, de zoete Tokaj, geen
bijzondere monumenten (in 2002 opgenomen)
- - De
wijngaarden tegen de berghellingen van Lavaux in Zwisterland: gelegen
aan het meer van Genève tussen Lausanne en Vevey wordt er de wijndruif
Chasselas verbouwd; op 574 van de 898 hectare. Ook hier gaat de wijnbouw
geschiedenis terug tot de tijd, 11de eeuw, van de Benedictijner en
Cisterciënzer kloosters in dit gebied. Slechts 4% van de economische activiteit
in het 14 gemeenten grote gebied gaat naar de wijnbouw. De meeste wijn wordt
verkocht aan restaurants, particulieren en winkels ( in 2007 opgenomen)
- - De
wijngaarden van Saint Emilion in Frankrijk: het landschap gericht op wijnbouw en de historische monumenten
in de stad Bordeaux en omliggende dorpen (in 1999 opgenomen)
- - Het
landschap van Cinque Terre in Ligurië – Italië: de als terrassen opgebouwde heuvels met
muurtjes die percelen begrenzen. Op deze terrassen zijn olijf-,
citroenboomgaarden en wijngaarden. Het oudste dorpje werd in de 12de
eeuw gesticht. Het gebied was lang alleen via zee te bereiken (in 1997
opgenomen).
- - Wijnregio Alto Douro in Portugal: De Alto Douro wijnsregio
ligt aan de oevers van de Douro en de wijngaarden zijn in terrassen
aangelegd. In deze regio wordt al meer dan 2000 jaar wijn gemaakt. Daarnaast
is sinds de 18de eeuw port het belangrijkste product van de Alto Douro
wijnregio. De Alto Douro omvat 26 miljoen hectare en is in 2001 in de lijst
opgenomen.
- - Wachau
in Oostenrijk: een 30 km
lange vallei tussen Krems aan de Donau en Melk, waar druiven en abrikozen
worden verbouwd, die verwerkt worden tot respectievelijk wijn en likeuren.
Wegens het cultuurlandschap en architectuur (abdij Melk) in 2000 opgenomen.
- - Wijngaardenlandschap
van Pico op de Azoren – Portugal:
de 987 hectare wijngaarden bestaan uit duizenden kleine rechthoekige stukjes
land, die ommuurd zijn. De muren lopen parallel aan de rotskust en beschermen
de wijnranken tegen de wind en het zeewater. Deze manier van wijnbouw kwam
vroeger meer voor en is hier bewaard gebleven. Al in de 15de eeuw
was er in Pico een vorm van wijnbouw (in 2004 opgenomen).
Vergelijkbare
culturele landschappen, die door de UNESCO zijn afgewezen, heb ik niet kunnen
vinden.
 |
| Vanaf de toren van Barbaresco uitzicht op rivier Tanaro en Roero. |
Conclusie
Op de eigen
website stelt UNESCO dat vergeleken met bovenstaande ‘vergelijkbare’ culturele
landschappen de oneindige opeenvolging van met wijnranken geplaveide heuvels
van de Langhe, Roero en Monferrato een grotere spectaculaire waarde hebben en
in hun omvang zeker uniek (en dus enig in zijn soort) is[7]. Hier
ben ik het volledig mee eens. Daarbij is dit (landbouw)landschap een door de
eeuwen heen gevormd cultureel en natuurlijk erfgoed.
Het is een
uniek gebied, omdat je deze manier van wijnbouw (de oneindige opeenvolging van
wijnranken) en de inrichting van het landschap nergens ter wereld terug ziet. Ook
is dit gebied onvervangbaar, omdat dit gebied een illustratie is van de
evolutie van en ontwikkelingen in onze maatschappij, in het bijzonder wat
betreft de wijnteelt. Daarnaast voldoet dit gebied aan de drie door UNESCO
opgestelde criteria en zijn vergelijkbare culturele landschappen ook door
UNESCO opgenomen in de lijst. Daarom vind ik, dat de Langhe, Roero en
Monferrato op de UNESCO Werelderfgoedlijst thuis horen.
[5] De wetenschap die de vormen van het landschap en de processen die bij het ontstaan daarvan een rol
spelen of hebben gespeeld, bestudeert.
[6] Het keurmerk DOC
staat al sinds 1963 voor Denominazione
di Origine Controllata en garandeert een bepaalde kwaliteit.
6 Het keurmerk DOCG
staat sinds 1992 voor Denominazione di Origine Controllata e Garantita en
stelt hogere eisen aan de kwaliteit dan het DOC keurmerk.
